VCCI_Góp ý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi)

Kính gửi: Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội  

Thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc tiếp tục tham vấn, thu thập ý kiến từ các bên liên quan để hoàn thiện Dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã tổ chức hội thảo tham vấn vào ngày 18/3/2025.

Hội thảo có sự tham dự của đại diện Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, một số đại biểu quốc hội, các chuyên gia kinh tế, đại diện các hiệp hội ngành hàng và hơn 100 doanh nghiệp chịu tác động trực tiếp từ chính sách thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB).  Trên cơ sở tổng hợp ý kiến từ hội thảo, VCCI kính gửi đến Quý Ủy ban báo cáo tóm tắt các nội dung chính như sau: 

1. Bối cảnh kinh tế và tác động của chính sách thuế TTĐB

Nền kinh tế thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm tăng trưởng chậm lại (dự báo 2,7% giai đoạn 2025-2026), bất ổn địa chính trị, chi phí đầu vào tăng cao và xu hướng bảo hộ thương mại gia tăng. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế đầy tham vọng (tăng trưởng ít nhất 8% vào 2025 và hai con số trong những năm tiếp theo), đòi hỏi sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách tài khóa và tiền tệ.  

Việc tăng thuế TTĐB có thể mang lại nguồn thu ngân sách trong ngắn hạn, nhưng sẽ làm suy giảm nhu cầu tiêu dùng, giảm lợi nhuận doanh nghiệp và hạn chế đầu tư dài hạn. Theo Báo cáo nghiên cứu dự thảo tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng bia được thực hiện bởi 3 Viện (Viện nghiên cứu chiến lược và chính sách Công Thương – Bộ Công Thương, Viện nghiên cứu Đồ uống Việt Nam và nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương – CIEM và Tổng cục thống kê) việc tăng thuế TTĐB theo 2 Phương án của Cơ quan soạn thảo có thể làm sụt giảm GDP lần lượt là 14.276 tỷ đồng tương đương 0,0354% (PA1) và 32.525 tỷ đồng, tương đương 0,08% (PA2), thu nhập người lao động giảm khoảng 3.422 – 4.585 tỷ đồng trong giai đoạn 2026-2030. 

Ngoài ra, việc tăng thuế TTĐB đột ngột có thể tạo ra những tác động ngoài mong muốn như kích thích buôn lậu, sản xuất phi chính thức và giảm thu ngân sách. Rượu bất hợp pháp hiện đang chiếm tới khoảng 63% tổng lượng tiêu thụ rượu và có khả năng tăng lên nếu tăng thuế TTĐB. Thực tế tại Malaysia cho thấy, sau khi tăng thuế thuốc lá 40% vào năm 2015, thị phần thuốc lá hợp pháp giảm 42% và thuốc lá lậu chiếm tới 64% thị trường vào năm 2020. 

2. Cân nhắc tác động đối với người tiêu dùng và các vấn đề xã hội

Việc tăng thuế TTĐB đối với bia, rượu và thuốc lá có thể làm gia tăng chênh lệch giá giữa sản phẩm hợp pháp và hàng nhập lậu, khiến người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm không được kiểm soát chất lượng, gây rủi ro cho sức khỏe cộng đồng. Báo cáo nghiên cứu hành vi người tiêu dùng của NielsenIQ (tháng 3/2025) tại hội thảo cho thấy, khi giá bia tăng, người tiêu dùng nông thôn có xu hướng chuyển sang rượu tự nấu hoặc bia không chính thức, tiềm ẩn nhiều nguy cơ về an toàn thực phẩm.  

Đối với thuốc lá, nghiên cứu cho thấy khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh, người hút thuốc có xu hướng tìm mua các sản phẩm lậu rẻ hơn thay vì từ bỏ thói quen hút thuốc, điều này làm suy giảm hiệu quả của chính sách kiểm soát thuốc lá. 

3. Cân nhắc tác động đến ngân sách nhà nước (NSNN)

Các doanh nghiệp trong lĩnh vực bia, rượu, nước giải khát hiện đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng mỗi năm cho NSNN (trong đó thuế TTĐB là khoảng 40.000 tỷ đồng), chiếm 3,2% tổng thu ngân sách. Ngành thuốc lá đóng góp hơn 18.000 tỷ đồng từ thuế TTĐB (75% thuế suất), cùng với hàng trăm tỷ đồng cho Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá và bảo vệ môi trường.  

Việc tăng thuế TTĐB quá cao có thể dẫn đến giảm sản lượng tiêu thụ hợp pháp, kéo theo giảm thu thuế. Theo Báo cáo của ba Viện nói trên, đối với mặt hàng bia, với hai phương án đề xuất trong dự thảo, nguồn thu NSNN từ thuế gián thu tăng 6.469 tỷ đồng và 8.559 tỷ đồng nhưng thuế thu nhập doanh nghiệp lại giảm tương ứng 1.320 tỷ đồng và 1.752 tỷ đồng.

Theo phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá như trong dự thảo có thể dẫn đến thất thu ngân sách từ 10.000 – 20.000 tỷ đồng/năm trong giai đoạn 2025-2030.

4. Kinh nghiệm quốc tế trong điều chỉnh thuế TTĐB

Malaysia: Áp dụng tăng thuế đột ngột đối với thuốc lá năm 2015 khiến thị phần thuốc lá hợp pháp giảm mạnh, trong khi thuốc lá lậu tăng cao. 

Thái Lan: Điều chỉnh giảm thuế đối với các mặt hàng đồ uống có cồn nhằm thúc đẩy ngành du lịch. 

Trung Quốc: Áp dụng thuế TTĐB thấp đối với rượu, bia hợp pháp để duy trì nguồn thu và kiểm soát đồ uống có cồn bất hợp pháp. 

5. Đề xuất và kiến nghị

Trên cơ sở phân tích và kinh nghiệm quốc tế, các hiệp hội ngành hàng kiến nghị: 

Áp dụng lộ trình điều chỉnh thuế hợp lý thay vì tăng đột ngột: 

• Đối với mặt hàng rượu, bia: Kiến nghị bắt đầu áp dụng từ năm 2028 và áp dụng tăng thuế mỗi năm 5% theo Phương án 1.
• Đối với thuốc lá: Mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030.

Đối với nước giải khát có đường: chưa nên bổ sung mặt hàng nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml, vào đối tượng chịu thuế TTĐB do chưa đủ các bằng chứng, cơ sở khoa học, nghiên cứu, thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế để đảm bảo mục tiêu giảm tỷ lệ thừa cân béo phì.

Đối với ngành ô tô: Ưu đãi cho xe hybrid điện không cần hệ thống nạp điện riêng (HEV) bằng 70%, xe hybrid điện nạp điện bằng hệ thống sạc điện riêng (PHEV) bằng 50% mức thuế suất áp dụng cho xe chạy bằng xăng, dầu cùng loại. Giữ nguyên mức thuế đối với xe pick-up chở hàng cabin kép, đây là dòng xe phục vụ nông nghiệp và thương mại, cần có chính sách thuế phù hợp để hỗ trợ sản xuất. 

Tăng cường kiểm soát buôn lậu và hàng giả: Kết hợp chính sách thuế với các biện pháp chống gian lận thương mại để bảo vệ doanh nghiệp và người tiêu dùng. 

Việc điều chỉnh thuế TTĐB cần đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu tăng thu ngân sách, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và duy trì môi trường kinh doanh ổn định. VCCI mong muốn Quốc hội cân nhắc các đề xuất trên để đảm bảo chính sách thuế mang lại hiệu quả toàn diện, tránh tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và nền kinh tế.  

Xin gửi kèm theo bản công văn này các tài liệu liên quan để Quý Ủy ban tham khảo.

Trân trọng cảm ơn.