VCCI góp ý Dự thảo Luật Thống kê (sửa đổi)

3.              Công bố và phổ biến thông tin Thống kê chính thức

Khoản 1 Điều 35 Dự thảo Luật  quy định việc công bố thông tin thống kê, theo đó: “Thông tin thống kê chính thức phải được công bố theo quy định”.

Tuy nhiên, việc công bố thông tin thống kê như trên còn khá chung chung. Luật Thống kê 2003 thậm chí còn quy định chi tiết hơn Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi, khi quy định “Thông tin thống kê do tổ chức thống kê nhà nước tiến hành phải được công bố công khai, đúng thời hạn, trừ những thông tin thống kê phải được giữ bí mật quy định tại Điều 27 của Luật này. Chính phủ quy định cụ thể về thời hạn, phương tiện và phạm vi công bố thông tin thống kê” (Khoản 1 Điều 24 Luật Thống kê 2003). 

 Điều 37 Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi quy định về việc phổ biến thông tin thống kê: “Thông tin thống kê chính thức đã công bố theo quy định của Luật này phải được phổ biến kịp thời, rộng rãi và công khai, minh bạch”. Tuy nhiên, việc phổ biến thông tin thống kê cần đảm bảo tính dễ tiếp cận, dễ tìm kiếm và dễ sử dụng đối với người dùng. Khá nhiều các thông tin thống kê kiện nay thể hiện dưới dạng khó sử dụng, như sách in, bản scan sách điện tử… Cần thiết phải có quy định về thông tin thống kê cần phải được công bố dưới định dạng dữ liệu theo chuẩn thân thiện đối với người sử dụng (csv, dta…).

Kiến nghị: Bổ sung yêu cầu đối với việc công bố thông tin thống kê chính thức và cơ sở dữ liệu thống kê phải công khai, đúng thời hạn: “Thông tin thống kê và cơ sở dữ liệu thống kê đã công bố theo quy định của Luật này phải được phổ biến kịp thời, rộng rãi, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, dễ tìm kiếm và dễ sử dụng.”

 Ngoài ra, việc công bố, phổ biến thông tin thống kê cần đặt ra yêu cầu cụ thể đối với toàn bộ hệ thống tổ chức thống kê nhà nước, bao gồm hệ thống tổ chức thống kê tập trung (Cơ quan Thống kê Trung ương và các cơ quan thống kê địa phương), cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

Các kênh công bố, phổ biến thông tin thống kê và cơ sở dữ liệu thống kê cần phải được xác định rõ, như ấn phẩm, website… của các cơ quan thuộc hệ thống thống kê nhà nước, theo hướng thuận tiện và thân thiện đối với người sử dụng.  

4.               Bảo đảm hoạt động thống kê không bị can thiệp

          Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi đã quy định một số nguyên tắc cơ bản của hoạt động thống kê và sử dụng thông tin thống kê (Điều 5). Trong các nguyên tắc đó, có nguyên tắc bảo đảm độc lập về chuyên môn và nghiệp vụ thống kê. Dự thảo Luật tại Điều 6 đã xác định những hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động thống kê và sử dụng thông tin thống kê. Tuy nhiên, những hành vi bị nghiêm cấm đó mới tập trung vào chủ thể là cơ quan tiến hành điều tra thống kê, điều tra viên thống kê, và tổ chức, cá nhân được điều tra thống kê.

Trong khi đó, để bảo đảm nguyên tắc trung thực, khách quan, chính xác, đầy đủ, kịp thời trong hoạt động thống kê, thì các cơ quan tiến hành điều tra thống kê, điều tra viên thống kê cần phải được bảo đảm không bị can thiệp bởi các cơ quan, tổ chức khác trong quá trình thực hiện chuyên môn, nghiệp vụ thống kê.

Kiến nghị: Bổ sung hành vi bị nghiêm cấm tại Điều 6: “Mọi tổ chức, cá nhân không được can thiệp vào hoạt động thống kê làm kết quả điều tra, thống kê sai sự thật”.

5.              Xác định rõ việc sử dụng, công bố và phổ biến thông tin thống kê do tổ chức, cá nhân ngoài hệ thống tổ chức thống kê nhà nước

Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi tại Khoản 6 Điều 6 đã bổ sung việc nghiêm cấm “sử dụng, công bố và phổ biến thông tin thống kê do tổ chức, cá nhân thống kê ngoài hệ thống tổ chức thống kê nhà nước tạo ra để thay thế thông tin Thống kê chính thức do cấp có thẩm quyền đã công bố”.

          Trong khi đó, Luật chưa có quy định cụ thể về hoạt động thống kê của tổ chức, cá nhân ngoài hệ thống thống kê nhà nước.

          Trên thực tế, nhiều tổ chức ngoài hệ thống thống kê nhà nước, trong phạm vi, chức năng, quyền hạn được pháp luật cho phép, có quyền tiến hành các hoạt động điều tra, khảo sát (vd khảo sát doanh nghiệp, người dân).

Mặc dù kết quả điều tra, khảo sát này không có giá trị pháp lý như hoạt động thống kê chính thức, nhưng vẫn có giá trị tham khảo cho việc cải thiện chất lượng, hiệu quả của sự phát triển, sức cạnh tranh của nền kinh tế và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, bảo đảm an sinh xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, những khiếm khuyết, hạn chế của Luật Thống kê 2003 mà Tờ trình Dự thảo Luật sửa đổi đã chỉ ra.

Kiến nghị: Để bảo đảm cho sử dụng, công bố và phổ biến thông tin thống kê do tổ chức, cá nhân thống kê ngoài hệ thống tổ chức thống kê nhà nước như những thông tin có giá trị tham khảo và phù hợp với pháp luật, Dự thảo Luật sửa đổi cần quy định rõ hoạt động thống kê của tổ chức, cá nhân ngoài hệ thống thống kê nhà nước. Nếu không xác định rõ, thì có thể khiến nhiều tổ chức, cá nhân ngoài hệ thống thống kê nhà nước gặp rủi ro vi phạm Luật Thống kê trong quá trình thực hiện những hoạt động điều tra, khảo sát, dù đã được cho phép bằng những quy định pháp luật khác.

6.              Tăng cường giám sát xã hội đối với hoạt động thống kê

          Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi đã xác định mục đích của hoạt động thống kê chính thức nhằm cung cấp thông tin thống kê chính thức đáp ứng yêu cầu hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch, chính sách, quản lý, điều hành phát triển kinh tế xã hội; đáp ứng yêu cầu giám sát, kiểm tra thực hiện chiến lược, kế hoạch, chính sách phát triển kinh tế - xã hội; đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin của các tổ chức, cá nhân (Khoản 2 Điều 3 Dự thảo Luật).

          Như vậy, có thể thấy thông tin thống kê chính thức có vai trò rất quan trọng trong việc hoạch định chính sách cũng như giám sát thực thi chính sách của nhà nước, cũng như của những tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng. Nếu những thông tin thống kê chính thức bị sai sót, thì sẽ có ảnh hưởng rất lớn tới hiệu quả của công tác hoạch định, cũng như thực thi chính sách.

          Để hạn chế tối đa những sai sót có thể xảy ra của thông tin thống kê chính thức, cần có sự giám sát từ bên ngoài, không chỉ từ bên trong các cơ quan tiến hành điều tra thống kê và điều tra viên thống kê. Dự thảo Luật Thống kê sửa đổi lại chưa có quy định về vấn đề này.

          Kiến nghị: Bổ sung 1 điều trong Dự thảo Luật sửa đổi: “Hoạt động thống kê chịu sự giám sát của xã hội. Bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cũng có quyền tố cáo những hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động thống kê”.