Pháp nhân công quyền – Góp ý Dự thảo Bộ Luật Dân sự (sửa đổi) của Ông Phạm Duy Nghĩa – Hội thảo VCCI tại Tp.HCM ngày 11/4/2014

Pháp nhân công quyền và tự quản của địa phương

Từ thực tiễn khái quát thành chiến lược, để thực thi Hiến pháp 2013 cần triển khai soạn thảo mới đồng bộ nhiều đạo luật liên quan đến phân chia quyền lực giữa chính quyền các cấp, chí ít bao gồm các đạo luật sau: Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Ngân sách và Luật Đầu tư công. Các đạo luật ấy cần ghi nhận chính quyền cấp xã, các chính quyền đô thị, chính quyền cấp tỉnh là những pháp nhân công quyền có ngân sách phân tách độc lập với chính quyền Trung ương. Cấp quận và huyện có thể trở thành những đại lý hành chính trung gian của thành phố hoặc tỉnh, song không nên là cấp chính quyền đầy đủ.

Thẩm quyền của từng cấp phải được xác định rõ ràng. Xét về khía cạnh tổ chức nhà nước, bản Hiến pháp cần là một thỏa thuận phân chia quyền lực giữa chính quyền các cấp, từ xã, tỉnh tới trung ương. Phân chia quyền lực đồng thời kéo theo phân chia ngân sách một cách rạch ròi. Trong phạm vi nguồn lực được trao, chính quyền địa phương phải có đủ thẩm quyền tự quản, lãnh đạo chính quyền địa phương trước hết phải chịu trách nhiệm trước cử tri của địa phương mình.

Tài sản, sở hữu công và vốn đầu tư vào doanh nghiệp nhà nước theo đó cũng cần phân định thành sở hữu tách biệt của từng pháp nhân công quyền tương ứng kể trên. Sẽ có những tài sản thuộc quốc gia, tức là thuộc chính quyền trung ương, ví dụ các nguồn tài nguyên, bờ biển, hầm mỏ, các tập đoàn kinh tế có tính chất quốc gia, hạ tầng đường sắt, viễn thông và tài sản khác cần cho quốc gia. Ngược lại, doanh nghiệp địa phương, quyền sử dụng những ô thửa đất và công trình đầu tư từ ngân sách địa phương có thể thuộc về sở hữu của từng pháp nhân công quyền địa phương. Theo cách nhìn đó, Tổng Công ty quản lý và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) là một tổ chức ủy quyền quản lý công sản của chính quyền trung ương. Tương tự, các địa phương cũng cần thành lập những tổ chức quản lý công sản và vốn tại doanh nghiệp địa phương của riêng mình.

Nếu quan niệm toàn bộ chính quyền một tỉnh là một pháp nhân công quyền thống nhất thì các sở ban ngành của chính quyền một tỉnh chỉ là những bộ phận trực thuộc, không độc lập của pháp nhân này. Tùy theo nhu cầu phục vụ, việc thành lập bao nhiêu sở thuộc quyền tự quản của các địa phương. Song trước người dân và các bên thứ ba, toàn bộ chính quyền cấp tỉnh là nguyên đơn hoặc bị đơn trong các vụ kiện, ngược lại các sở ban ngành thì không có năng lực ấy. Các sở ban ngành ấy có thể vẫn còn duy trì con dấu riêng, song chúng không được xem là pháp nhân độc lập. Nói cách khác, nếu hành vi của một sở gây thiệt hại cho công dân, người bị hại có thể khởi kiện đòi toàn bộ chính quyền tỉnh như một pháp nhân phải đền bù thiệt hại. Cũng theo nghĩa đó, hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân và các thiết chế quyền lực khác, hết thảy có thể hành xử trong phạm vi thẩm quyền của mình, song đối với các bên thứ ba, người chịu trách nhiệm cuối cùng chính là toàn bộ chính quyền cấp tỉnh như một pháp nhân công.

Điều này cũng đúng trong mô hình chính quyền đô thị một cấp, dù có quy mô nhỏ như Đà Lạt, lớn hơn như Đà Nẵng hay có dáng dấp đại đô thị như TP Hồ Chí Minh. Trong chính quyền đô thị, cơ quan hành chính đô thị (được đại diện bởi chủ tịch ủy ban hành chính hoặc thị trưởng) có quyền bổ nhiệm các quận trưởng. Các quận trưởng hành xử như các đại diện ủy quyền nhân danh chính quyền đô thị, hành vi của họ nếu gây thiệt hại cho người dân có thể dẫn tới trách nhiệm của toàn bộ chính quyền đô thị.