Góp ý của PGS.TS Luật học Phạm Hữu Nghị – Viện Nhà nước pháp luật

DỰ THẢO LUẬT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN NHÌN TỪ GÓC ĐỘ BẢO ĐẢM CÔNG BẰNG, BÌNH ĐẲNG, KHUYẾN KHÍCH PHÁT TRIỂN VÀ TÍNH KHẢ THI

                                                                          Phạm Hữu Nghị ^*

1. DỰ THẢO LUẬT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN NHÌN TỪ GÓC ĐỘ BẢO ĐẢM CÔNG BẰNG, BÌNH ĐẲNG VÀ KHUYẾN KHÍCH PHÁT TRIỂN

Công bằng là nguyên tắc quan trọng cần được thể hiện trong toàn bộ chính sách và pháp luật về thuế thu nhập cá nhân. Trong pháp luật về thuế thu nhập cá nhân công bằng được hiểu ở hai góc độ: thứ nhất, chủ thể có thu nhập thì phải nộp thuế thu nhập, chủ thể có thu nhập như nhau phải nộp thuế như nhau (công bằng theo chiều ngang); thứ hai, chủ thể có thu nhập cao phải nộp thuế nhiều, còn chủ thể có thu nhập thấp thì nộp thuế ít (công bằng theo chiều dọc). Ở đây cần lưu ý một điều là chúng ta đang xây dựng Luật Thuế thu nhập cá nhân chứ không phải là Luật thuế thu nhập cao. Do vậy, về nguyên tắc, tất cả những người có thu nhập đều phải nộp thuế không có ngoại trừ và mức khởi điểm để tính thuế thu nhập cá nhân phải là từ 0 đồng. ^*

Ở một cách tiếp cận khác, chúng ta cần xem xét việc bảo đảm sự bình đẳng về quyền và nghĩa vụ giữa cá nhân và Nhà nước thông qua thuế thu nhập cá nhân. Nhà nước với tư cách là tổ chức quyền lực công không thể tồn tại nếu không có nguồn tài chính chủ yếu do cá nhân và tổ chức đóng góp thông qua thuế. Tuy nhiên, ở Việt Nam, có thể nói, người dân nói chung chưa có thói quen nộp thuế. Tình trạng trốn thuế, gian lận thuế còn khá phổ biến. Ở đâu đó, giữa bạn bè với nhau, những người trốn thuế còn được “ca ngợi” là những người khôn ngoan, tài giỏi, tháo vát.  Trong một Nhà nước pháp quyền chúng ta không thể để tình trạng này tiếp tục diễn ra. Thiết nghĩ nhân dịp toàn dân đang thảo luận về Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân, chúng ta cần tuyên truyền sâu rộng quan điểm: Cần xây dựng nguyên tắc công bằng và bình đẳng trong mối quan hệ giữa Nhà nước với công dân. Công dân có nghĩa vụ nộp thuế đối với Nhà nước và ngược lại Nhà nước phải có trách nhiệm bảo đảm các quyền tự do, dân chủ của công dân. Với tư cách là một công dân luôn thực hiện tốt  nghĩa vụ nộp thuế, tôi hoàn toàn có quyền đòi hỏi Nhà nước của tôi phải có trách nhiệm, nghĩa vụ bảo đảm an toàn, an ninh và các quyền công dân, quyền con người cho tôi. Tôi hoàn toàn có quyền đòi hỏi Nhà nước của dân, do dân và vì dân phải có sự đối xử công bằng, bình đẳng trong nghĩa vụ nộp thuế thu nhập cá nhân; đòi hỏi Nhà nước trừng trị những kẻ cố tình trốn thuế, gian lận thuế. Một khi người dân nhận thấy mình được Nhà nước, được xã hội thực sự tôn trọng, bảo vệ mình; nhận thấy các khoản nộp thuế của họ quay lại phục vụ cuộc sống của họ như nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, chất lượng dịch vụ y tế, chất lượng giao thông, chất lượng quản lý vệ sinh thực phẩm, v.v. thì có lẽ họ sẽ không trốn thuế. Những nhận thức mới đó sẽ tạo ra một tâm lý xã hội, dư luận xã hội lên án, căm ghét kẻ trốn thuế; tôn trọng, coi trọng người đóng thuế. Muốn tạo ra được một tâm lý, một dư luận xã hội như thế cần xây dựng được một Luật Thuế thu nhập cá nhân hợp lý, công bằng phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Trong giai đoạn hiện nay ở nước ta, có lẽ chỉ nên quy định một thuế suất duy nhất (thí dụ: 3% hay 5%) mà không đánh theo lũy tiến đối với các khoản thu nhập từ lao động. Thiết kế các điều luật theo hướng để mọi người dân tự nguyện, tự giác đóng thuế thu nhập, ngăn ngừa tình trạng trốn tránh, gian lận thuế chính là bảo đảm được sự côngbằng, bình đẳng trong bối cảnh hiện nay ở Việt Nam.

Bên cạnh bảo đảm tính công bằng, pháp luật thuế thu nhập cá nhân cần khuyến khích sự phát triển: phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, phát triển toàn diện của các cá nhân. Chúng ta không thể ban hành một đạo luật thuế có tác động tiêu cực đến sự phát triển của đất nước, của các cá nhân.Việc tiến hành cải cách chính sách thuế có mục đích là nhằm bảo đảm sự công bằng, đồng thời tách bạch giữa thu thuế và các chính sách xã hội và không để chính sách thuế gây ra các cản trở sự phát triển của quốc gia, xã hội và cá nhân.

Chúng ta sẽ xem xét một số quy định của Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân xem đã bảo đảm được yêu cầu khuyến khích phát triển hay chưa.

Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (Điều 20) đưa ra Biểu thuế luỹ tiến từng phần như sau:

Nhìn từ góc độ bảo đảm sự phát triển, có thế thấy phương án đánh thuế luỹ tiến với mức cao nhất là 35% là quá cao. Nếu so sánh với một số nước có trình độ phát triển cao hơn nước ta thì dự thảo đang đưa ra mức thuế suất cao hơn: Hàn Quốc và Mexico (dưới 20%), Singapore (20%), New Zeland, Nhật, Mỹ, Thuỵ Sĩ (dưới 30%), Canada và Vương quốc Anh dưới 35%. Chúng ta đang hướng tới xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh, khuyến khích làm giàu chính đáng mà lại dự kiến đưa ra mức thuế suất cao 30-35% thì không thể khuyến khích người có tài, không thể khuyến khích những người có chí làm giầu.

Tương tự như vậy, chúng ta cũng cần xem xét lại Biểu thuế toàn phần (quy định ở Điều 21):