Góp ý của Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Luật – Kiên Giang

Kính thưa Chủ tọa kỳ họp.

Kính thưa Quốc hội.

Theo gợi ý của Đoàn thư ký và sau khi nghe ý kiến các vị đại biểu thảo luận, tôi xin phép có một số ý kiến như sau:

Thứ nhất, về sự tham gia của Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự, chúng tôi nhớ lại khi mà Quốc hội Khóa XI thảo luận để thông qua Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 thì vị trí, vai trò của Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự cũng đã được thảo luận rất sôi nổi. Lúc đó có ba ý kiến.

Ý kiến thứ nhất là giữ nguyên như Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự năm 1989, tức là viện kiểm sát tham gia tất cả các phiên tòa xét xử các vụ án dân sự, đồng thời viện kiểm sát còn được khởi tố vụ án dân sự trong một số trường hợp.

Ý kiến thứ hai là viện kiểm sát chỉ tham gia mức độ thôi, quan điểm đó được thể hiện trong bộ luật tố tụng dân sự hiện hành.

Ý kiến thứ ba là viện kiểm sát không tham gia gì trong tố tụng dân sự với lý lẽ như một số vị đại biểu vừa phát biểu, tức là việc dân sự cốt ở hai bên, các bên có quyền tự định đoạt thì viện kiểm sát tham gia làm gì, nhưng Quốc hội Khóa XI lúc đó chúng tôi cũng đã được phục vụ thì Quốc hội đã thông qua với Điều 21 như trong bộ luật tố tụng dân sự hiện hành.

Vậy qua quá trình thực hiện trong đó có đánh giá tổng kết quá trình thực hiện Bộ luật tố tụng dân sự, Tòa án nhân dân tối cao thay mặt cho ban soạn thảo và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cũng tổ chức rất nhiều hội thảo lấy ý kiến tất cả viện kiểm sát các cấp trong cả nước và đã đi đến nhất trí thể hiện như trong dự thảo luật. Bây giờ còn rất nhiều ý kiến băn khoăn tôi xin được trao đổi. Đúng thật trong vấn đề dân sự thì quan hệ của hai bên, các bên hoàn toàn tự nguyện thỏa thuận, tự do giao tiếp nhưng thỏa thuận đó không được vi phạm điều cấm của pháp luật và không trái đạo đức xã hội. Đây là một nguyên tắc tối cao đã được quy định trong bộ luật dân sự rồi, vậy trong vụ án dân sự quyền của đương sự có khởi kiện vụ án hay không là quyền của người ta. Khi đã khởi kiện vụ án ra tòa rồi thì người ta thỏa thuận, người ta hòa giải không ai can thiệp cả. Nhưng ở đây chức năng của viện kiểm sát đã được quy định trong Hiến pháp, trong Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân là: "Viện kiểm sát kiểm sát việc tuân theo pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng trong việc giải quyết vụ án. Đảm bảo các việc giải quyết vụ án dân sự đúng pháp luật". Vậy thì trong vụ án dân sự tố tụng trước tòa án thì viện kiểm sát thực hiện chức năng này như thế nào, tức là thực hiện kiểm sát việc tuân theo pháp luật của tòa án có phải không? Dĩ nhiên có cả người tham gia tố tụng. Người tham gia tố tụng ở đây ngoài đương sự thì còn có người phiên dịch, người giám định. Người phiên dịch có dịch đúng hay không, người giám định có kết luận giám định đúng pháp luật hay không. Tại phiên tòa viện kiểm sát cũng phải kiểm sát. Đó là theo Luật tổ chức viện kiểm sát đã quy định. Thế thì còn hai bên đương sự người ta cũng phải thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng theo quy định của Bộ luật tố tụng. Vậy thì ở đây có vấn đề đặt ra là viện kiểm sát cái đương sự người ta thỏa thuận, ý của người ta như thế nào nhưng phải kiểm sát xem thỏa thuận đó có vi phạm điều cấm, có trái đạo đức xã hội không.

Vấn đề đặt ra là viện kiểm sát có phát biểu hay không, nếu phát biểu thì phát biểu cái gì? Chúng tôi xin báo cáo với Quốc hội là sau khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử thì tòa án trước khi mở phiên tòa phải chuyển hồ sơ cho viện kiểm sát nghiên cứu theo quy định hiện hành là đối với những việc, những vụ án mà Viện kiểm sát phải tham gia phiên tòa thì Viện kiểm sát phải nghiên cứu hồ sơ. Ngay sau khi thụ lý vụ án rồi thì tòa án phải gửi thông báo thụ lý vụ án cho Viện kiểm sát để Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát. Qua nghiên cứu hồ sơ viện kiểm sát có thể phát hiện ra trong quá trình thụ lý, trong quá trình xác minh, thu thập chứng cứ tòa án có những sai sót này, sai sót kia, ra phiên tòa Viện kiểm sát có quyền phát biểu ý của mình về những vi phạm đó để khắc phục. Hoặc đối với những trường hợp phải thay đổi người tiến hành tố tụng, thẩm phán phải từ chối việc xét xử vì có những căn cứ quy định, nhưng ông thẩm phán đó vẫn ngồi, vẫn tiến hành xét xử thì kiểm sát viên tham gia phiên tòa phải phát hiện và có ý kiến.

Các đại biểu phân vân chúng tôi xin chia sẻ ở chỗ qua nghiên cứu hồ sơ vụ án và một số tài liệu đương sự khiếu nại có gửi kèm bản đánh máy kết luận của Viện kiểm sát về việc giải quyết vụ án. Trong đó kiểm sát viên cũng phát biểu, cũng nêu vấn đề tuần tự thu thập chứng cứ, nhưng chốt lại một câu: kiểm sát viên đề nghị Hội đồng xét xử chấp nhận đơn khởi kiện của ông A, bác yêu cầu khởi tố của bà B hoặc đề nghị tòa án bác yêu cầu của ông A và chấp nhận yêu cầu khởi tố của ông B. Chúng tôi thấy như vậy là có vấn đề vì việc đánh giá chứng cứ, tất cả các chứng cứ phải đưa ra để tranh luận tại phiên tòa và việc này thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử. Hội đồng xét xử chưa kết thúc phần tranh luận, chưa vào nghị án thì kiểm sát viên chưa thể nói rằng đề nghị bác yêu cầu hay ghi nhận của ai. Chính việc đó hiện nay đang xảy ra trong thực tiễn, trong nhiều trường hợp, như một số vị đại biểu nói, gây lên những ảnh hưởng nhất định về tâm lý đối với Hội đồng, đặc biệt là đương sự vì biết đâu Hội đồng xét xử nghị án không chấp nhận yêu cầu của đương sự, nhưng kiểm sát viên đề nghị Hội đồng xét xử công nhận, nhưng sau khi có bản án đương sự không kháng cáo. Từ thực tiễn đó chúng tôi xin báo cáo với Quốc hội như vậy.

Ý thứ hai là cơ chế đặc biệt, chúng tôi đã nghiên cứu bước đầu kinh nghiệm ở nước ngoài xử lý vấn đề này như thế nào, người ta cũng có cơ chế để xem lại quyết định của tòa án tư pháp, người ta gọi là quyết định cuối cùng có sai sót. Trong tay chúng tôi có báo cáo của Ban chỉ đạo cải cách Trung ương về kinh nghiệm quốc tế trong giải quyết các quyết định cuối cùng của tòa án tối cao phát hiện có sai lầm là Thông báo số 08 ngày 11/10/2010, trong đó Ban chỉ đạo tổ chức Hội thảo quốc tế mời một số chuyên gia nước ngoài trình bày kinh nghiệm xử lý, người ta có cơ chế xem xét lại chứ không phải là không có cơ chế. Chúng tôi nghiên cứu tiếp tài liệu thứ hai, tài liệu về Cơ chế bảo hiến của Nhà xuất bản Tư pháp năm 2005, lúc đó Ban công tác lập pháp của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội Khóa XI thấy nhiều nước thông qua cơ chế Tòa án hiến pháp hoặc Hội đồng bảo hiến, hoặc giao cho Tòa án tối cao thực hiện chức năng đó để xem xét lại những quyết định cuối cùng của Tòa án tư pháp nhưng vi phạm quyền công dân, quyền của con người đã được quy định trong Hiến pháp. Ví dụ ở Cộng hòa liên bang Đức, Tòa án hiến pháp có quyền tuyên bố bản án của Tòa án tư pháp đã vi phạm quyền công dân được quy định trong Hiến pháp thì bản án đó bị hủy và Tòa án tư pháp phải xét xử lại. Người ta cũng có cơ chế, không phải như chúng ta nói rằng công lý phải có điểm dừng. Nếu nói như vậy thì chúng ta chỉ chú trọng một phía thôi, còn phía người dân, người dân người ta bị oan, người ta bị sai, người ta kêu hàng chục năm thì ai giải quyết vấn đề này? Chính chúng ta phải trở lại, tôi xin báo cáo Quốc hội, trở lại mục tiêu cải cách tư pháp đã được nêu trong Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị. Tôi xin trích: "Xây dựng một nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc xã hội chủ nghĩa". Bảo vệ công lý và phụng sự nhân dân này bao hàm nghĩa gì? Có phải là cả những trường hợp có sai sót thì ta phải sửa không? Chúng tôi rất chia sẻ và đồng ý với ý kiến của đại biểu Trần Thế Vượng nêu vấn đề này.

Cho nên từ thực tiễn chúng tôi xin báo cáo với Quốc hội và bước đầu được nghiên cứu một số thông tin, tất nhiên chúng tôi cũng chưa có điều kiện nghiên cứu sâu một số tài liệu về kinh nghiệm của nước ngoài xử lý chúng tôi xin báo cáo với Quốc hội. Chúng ta cứ cho rằng công lý đến đây là dừng, về cơ chế Đảng, xử lý cơ chế Đảng, chúng ta vẫn nói vậy thôi. Như đại biểu Trần Thế Vượng nêu từ Quốc hội Khóa IX, Khóa X cũng đã giao cho các cơ quan nghiên cứu, bây giờ chúng ta vẫn cứ nghiên cứu tiếp, vẫn cứ để đấy, phải dừng đi. Chúng tôi cho rằng như thế chưa được, chắc chắn cử tri cũng không thể hài lòng và chưa thể chấp nhận với những lý lẽ mà đại biểu chúng ta lập luận như vậy. Tôi xin hết ý kiến, xin cảm ơn Quốc hội.