Góp ý của ĐBQH Hà Huy Thông – Thừa Thiên – Huế đối với dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992

Kính thưa Đoàn chủ tịch,

Kính thưa Quốc hội,

Trước hết tôi xin bày tỏ sự nhất trí với hầu hết các điểm trong bản Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 lần này đã quán triệt Nghị quyết của Đại hội đảng lần thứ XI, Nghị quyết của Quốc hội số 6/2011, Quốc hội Khóa XIII ngày 6/8/2011 và Nghị quyết Trung ương lần thứ 5, Khóa XI tháng 5 vừa qua. Nhằm khắc phục những bất cập hạn chế thể chế hóa cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được bổ sung phát triển năm 2011 đáp ứng nhu cầu khách quan trong tình hình mới khi tiến vào Thế kỷ XXI. Bản dự thảo lần này đã được chuẩn bị rất công phu, thận trọng và có nhiều điểm mới phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước và xu thế của quốc tế. Đặc biệt là xu hướng điều chỉnh Hiến pháp trên thế giới sau chiến tranh lạnh đến nay như cấu trúc quyền lực theo hai chiều; Chiều ngang là giữa ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp; chiều dọc là giữa chính quyền Trung ương với chính quyền địa phương. Nhấn mạnh hơn những vấn đề quyền con người so với bản Hiến pháp 1992, lần đầu tiên thiết lập một số thiết chế hiến định độc lập v.v...

Theo gợi ý của Đoàn Chủ tịch, thư ký kỳ họp tôi xin có 5 ý kiến sau:

Thứ nhất, lời nói đầu cần thể hiện tính chủ thể của Hiến pháp và nhân dân, bản chất của Hiến pháp là của dân, do dân và vì dân. Nhân dân Việt Nam trao quyền tạo điều kiện cho Quốc hội Dự thảo Hiến pháp sửa đổi lần này. Nhiều nước đưa ngay cụm từ "chúng tôi, nhân dân nước..." gì đó "làm bản Hiến pháp lần này để" v.v....Hiến pháp năm 1946 cũng đã thể hiện sự ủy quyền của nhân dân và tính của dân, do dân bằng cụm từ "được nhân dân Việt Nam giao cho trách nhiệm thảo bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Quốc hội nhận thấy rằng v.v..." Để thể hiện điểm này bản dự thảo chỉ cần điều chỉnh một câu cuối của lời nói đầu là "với nguyện vọng phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết một lòng cùng nhau xây dựng đất nước dân giàu nước mạnh, dân chủ công bằng văn minh. Quốc hội và nhân dân Việt Nam làm bản sửa đổi Hiến pháp này".

Thứ hai, Quốc hội xem xét bổ sung cụm từ "cân bằng" trong Điều 2, Chương I, được đọc lại là: "Quyền lực nhà nước là thống nhất có sự phân công, phối hợp, kiểm soát và cân bằng giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp" vì hai lý do chính sau đây:

Một, trong khi thực hiện chủ trương đổi mới kiểm soát quyền lực như Đại hội Đảng lần thứ XI đề ra và phương châm quyền lực càng lớn thì càng phải kiểm soát chặt chẽ và khoa học. Thực tế bản dự thảo đã và đang thể hiện một bước cân bằng quyền lực giữa ba nhánh: hành pháp, lập pháp và tư pháp.

Hai, cân bằng quyền lực là một khái niệm cơ bản trong luật Hiến, xây dựng bộ máy nhà nước cũng như trong quan hệ quốc tế hàng trăm năm nay để ngăn chặn nguy cơ cực đoan, lạm dụng quyền lực, giữ tính ổn định và bền vững trong hệ thống chính trị quốc gia hay quốc tế.

Thứ ba, đối với Chương IV, về thiết chế Chủ tịch nước, bản dự thảo cần làm rõ hơn thiết chế về Chủ tịch nước thuộc nhánh quyền lực nào? Hiến pháp một số nước đưa thiết chế Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ vào chung một chương hành pháp. Thực tế nước ta có thể không nhất thiết phải làm như vậy, nhưng có thể đưa vào Điều 93, Điều 94 trong Chương VI về Chủ tịch nước.

Thứ tư, đối với Chương X, về Hội đồng bầu cử quốc gia và kiểm toán nhà nước là một chương mới và bước phát triển mới quan trọng trong dự thảo Hiến pháp lần này so với 4 Hiến pháp trước đây của chúng ta. Nhưng không mới đối với nhiều nước trên thế giới, nhưng để Hiến pháp mang tính thích nghi dự báo và ổn định cao hơn ta nên xem xét đổi thành chương các thiết chế Hiến định độc lập hay chương về các cơ quan do Quốc hội thành lập như Hiến pháp của nhiều nước tuy hình thức thể hiện có khác nhau. Nếu Quốc hội quyết định thành lập Hội đồng bảo Hiến để bảo vệ và giải thích Hiến pháp, ví dụ như khi có ý kiến cho một văn bản vi Hiến hay Ủy ban chống tham nhũng độc lập hay thanh tra Quốc hội, thanh tra nhà nước như mô hình Ombudsman của nhiều nước áp dụng để giải quyết nhiều khiếu kiện của công dân đối với cơ quan nhà nước, như nhiều một số đại biểu Quốc hội đã đề nghị thì có thể đưa vào Chương X này.

Xin nói thêm một số nước khác đã thành lập một số cơ quan Hiến định độc lập khác như Ngân hàng Trung ương như ở Trung Quốc, Nhật Bản, nhiều nước Asean, EU, Mỹ v.v... tập trung vào hai chức năng chính: Chức năng chính sách tiền tệ chống lạm phát và giám sát ngân hàng thương mại như Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã đề nghị khi Quốc hội bàn về tái cơ cấu nền kinh tế.

Thứ hai, Ủy ban Thống kê quốc gia để cung cấp không chỉ cho Quốc hội hay Chính phủ mà cả nước về thực trạng kinh tế một cách khách quan mang tính chuyên nghiệp cao.

Thứ ba, Ủy ban Quốc gia về quyền con người để theo dõi và giám sát việc tôn trọng thực hiện quyền con người là một trong những thành tựu quan trọng nhất của mọi Hiến pháp. Tổ chức Liên minh nghị viện thế giới IPU đã có những thiết chế này và những thực tiễn tốt cần xem xét. Tuy nhiên khi thành lập các cơ quan hiến định độc lập có hai khía cạnh Hiến pháp có thể nêu.

Một, để đảm bảo tính độc lập Quốc hội cần quyết định riêng về ngân sách của các cơ quan này và nhiệm kỳ lãnh đạo các thiết chế này không nên trùng với nhiệm kỳ các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp phù hợp với thông lệ quốc tế.

Thứ hai, bản thân các cơ quan này phải cũng chịu sự giám sát và giải trình trước Quốc hội một cách chặt chẽ.

Điểm thứ năm, trong khi tập trung nội dung thực chất của Hiến pháp, hình thức và độ dài của Hiến pháp có tầm quan trọng nhất định. Trong những tài liệu tham khảo cung cấp cho các đại biểu tại kỳ họp lần này, Hiến pháp của nước ta năm 1946 đã có 3385 từ, Hiến pháp năm 1959 có 9573 từ, Hiến pháp năm 1980 có 14482 từ, Hiến pháp năm 1992 có hơn 16091 từ. Tôi hoan nghênh dự thảo Hiến pháp sửa đổi lần này đã rút ngắn gọn hơn bản dự thảo Hiến pháp năm 1992 chỉ còn có 14300 từ, tương đương với mức trung bình Hiến pháp của tất cả các nước hiện nay là 14565 từ, nhưng vẫn đảm bảo định hướng của những thành tố quan trọng. Không có một mô hình hay một độ dài Hiến pháp lý tưởng nào tùy vào thể chế chính trị và yêu cầu của mỗi nước.

Nhưng có một thực tế phổ biến là Hiến pháp ngắn nhất hiện nay là Hiến pháp của Bhutan là chỉ có 165 từ thì càng dễ phổ biến, dễ nhớ, đỡ lạc hậu, dễ ổn định, dễ thích nghi. Hiến pháp dài nhất hiện nay trên thế giới là Hiến pháp của Ấn Độ gồm 117.000 từ. Chi tiết sẽ cụ thể hóa hơn các điều, khoản nhưng có nguy cơ chóng lạc hậu, tuổi thọ không dài, phải thường xuyên sửa đổi. Hiến pháp nên ngắn gọn, xúc tích, rõ ràng, gồm các thành tố quan trọng căn bản nhất, trình bày khoa học, dễ dàng, dễ hiểu, dễ phổ biến, dễ thực hiện. Những tài liệu dài nhất trên thế giới thường là những tài liệu ít được đọc nhất. Các vấn đề cụ thể khác sẽ được nêu trong các luật chuyên ngành theo chương trình luật pháp của Quốc hội.

Cuối cùng, tôi hoàn toàn nhất trí với dự thảo nghị quyết về việc lấy ý kiến đóng góp của nhân dân thể hiện tính chủ thể của Hiến pháp để dân biết, dân bàn, dân bầu, dân kiểm tra, biến đợt sinh hoạt dự thảo Hiến pháp lần này thành đợt sinh hoạt chính trị lớn của toàn dân như tinh thần thông báo của Chính phủ Hồ Chí Minh đăng trên báo Cứu quốc ngày 10-11-1945 khi công bố bản dự thảo Hiến pháp đầu tiên là muốn cho tất cả nhân dân Việt Nam dự vào việc hợp Hiến của nước nhà. Chính phủ công bố bản dự thảo Hiến pháp lần này để mọi người được đọc kỹ càng, được tự do bàn bạc, phê bình và thể hiện chủ trương của Đảng là xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Xin cảm ơn Quốc hội.